Ο αχίλλειος τένοντας

Ο αχίλλειος τένοντας είναι ο μεγαλύτερος και ισχυρότερος τένοντας του σώματος και συνδέει τους μύες της γαστροκνημίας (γάμπας) του ποδιού με την πτέρνα.

Ο αχίλλειος τένοντας είναι σημαντικός κατά την βάδιση και τα διάφορα σπορ. Μπορούμε να καταλάβουμε την λειτουργία του τένοντα όταν σηκωνόμαστε στα δάκτυλα των ποδιών μας όπως και κατά την βάδιση καθώς κάμπτουμε το πόδι για να κάνουμε το επόμενο βήμα. Ο αχίλλειος τένοντας είναι εξαιρετικά ισχυρός και υποβαστάζει δυνάμεις έως και 10 φορές το βάρος του σώματος κατά τα κατακόρυφα άλματα.

Παρά το μεγάλο μέγεθος του, ο αχίλλειος τένοντας δεν διαθέτει δική του αιμάτωση αλλά εξαρτάται από τους γειτονικούς ιστούς για τον εφοδιασμό του με αίμα με αποτέλεσμα να έχει φτωχή τροφοδοσία. Για τον λόγο αυτό ο τένοντας είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος σε τραυματισμούς και εκφύλιση και οι βλάβες του επουλώνονται αργά απαιτώντας αρκετό χρόνο.

Παθήσεις του αχίλλειου τένοντα

Οι περισσότερο συχνές παθήσεις του αχίλλειου τένοντα προκύπτουν από τραυματισμούς του συχνά κατά την διάρκεια διαφόρων αθλητικών δραστηριοτήτων. Η τενοντίτιδα του αχίλλειου τένοντα θεωρούνταν παλαιότερα η συχνότερη πάθηση του. Όπως δηλώνει και το όνομα της πρόκειται για φλεγμονή του τένοντα που εκδηλώνεται με πόνο που επιδεινώνεται ή πυροδοτείται από την κίνηση,τη θερμότητα τοπικά και τη μειωμένη ισχύ του τένοντα όταν προσπαθούμε να κάμψουμε το πόδι μας προς τα πάνω. Η τενοντίτιδα του αχίλλειου θεωρείται ότι οφείλεται σε μικροτραυματισμούς και ρήξη κάποιων ινών του λόγω αυξημένης τάσης και απότομης υπερβολικής χρήσης. Η τενοντίτιδα του αχίλλειου τένοντα αποτελεί συχνή διάγνωση σε άτομα που ασχολούνται ερασιτεχνικά ή επαγγελματικά με τον αθλητισμό. Η τενοντίτιδα του αχίλλειου τένοντα είναι άσηπτη φλεγμονή, δεν προέρχεται δηλαδή από μόλυνση από μικροοργανισμούς.

Η τενοντίτιδα του αχίλλειου τένοντα εξακολουθεί να τίθεται συχνά σαν διάγνωση όμως τα τελευταία χρόνια η επιστημονική έρευνα έχει δείξει ότι οι περισσότερες περιπτώσεις είναι στην πραγματικότητα τενοντοπάθεια του αχίλλειου. Η τενοντοπάθεια του αχίλλειου, όπως και η τενοντίτιδα, προκύπτει από υπερβολική χρήση του οπότε προκαλούνται ρήξεις κάποιων ινών του χωρίς όμως να αναπτύσσεται φλεγμονή. Η επαναλαμβανόμενη και έντονη χρήση του τένοντα μπορεί τελικά να οδηγήσει σε εκφύλιση του εφόσον δεν υπάρχει αρκετός χρόνος ανάμεσα στους τραυματισμούς ώστε να επουλωθούν πλήρως.

Γενικά στο πεδίο των παθήσεων του αχίλλειου τένοντα ειδικότερα και των τενόντων γενικότερα υπάρχει έντονη συζήτηση και αντιπαραθέσεις ανάμεσα στους ειδικούς σήμερα χωρίς να έχουν ακόμα καταλήξει ακόμα σε οριστικά συμπεράσματα. Κάποιοι ειδικοί προτείνουν επίσης ότι η τενοντοπάθεια του αχίλλειου αρχίζει ως τενοντίτιδα και εξελίσσεται τελικά σε τενοντοπάθεια χωρίς όμως η παραπάνω θεωρία να έχει επιβεβαιωθεί. Η συμμετοχή της φλεγμονής στις βλάβες του αχίλλειου τένοντα δεν έχει πλήρως διευκρινιστεί μέχρι σήμερα. Ανεξάρτητα από τα προβλήματα με την ορολογία και αιτιολογία των βλαβών, ο όρος τενοντοπάθεια του αχίλλειου τένοντα τίθεται γενικά σήμερα σαν διάγνωση σε περιπτώσεις πόνου στον τένοντα και μειωμένης δύναμης που μπορεί να συνοδεύονται ή όχι από οίδημα στην περιοχή.

Επιδημιολογία

Η πραγματική συχνότητα της τενοντοπάθειας του αχίλλειου τένοντα δεν είναι σήμερα ακριβώς γνωστή. Από την τενοντοπάθεια φαίνεται να προσβάλλονται δύο κυρίως ομάδες ασθενών: η πρώτη είναι νεαροί επαγγελματίες αθλητές που αθλούνται εντατικά και η δεύτερη είναι άτομα μεγαλύτερης ηλικίας που αθλούνται συχνά ακατάστατα και περιστασιακά (αθλητές του σαββατοκύριακου). Παρ όλα αυτά η τενοντοπάθεια μπορεί επίσης να εμφανιστεί και σε άτομα με καθιστικό τρόπο ζωής. Η τενοντοπάθεια του αχίλλειου τένοντα είναι η συχνότερη και σοβαρότερη τενοντοπάθεια των κάτω άκρων και παρατηρείται στο 5.9% των ατόμων με καθιστικό τρόπο ζωής, στο 7-18% των ατόμων που αθλούνται περιστασιακά και έως και το 50% των αθλητών δρόμων αντοχής σύμφωνα με κάποιες μελέτες. Η τενοντοπάθεια είναι συχνότερη σε αθλήματα που περιλαμβάνουν τρέξιμο και άλματα όπως ποδόσφαιρο, δρόμοι μεγάλων αποστάσεων, μπάσκετ, βόλεϊ, κτλ.

Η συχνότητα της τενοντοπάθειας του αχίλλειου τένοντα θεωρείται ότι αυξάνει και είναι συχνότερη στους άντρες σε σχέση με τις γυναίκες (αναλογία ανδρών/γυναικών 6/1) πιθανότατα λόγω της συχνότερης ενασχόλησης τους με τα σπορ. Στον γενικό πληθυσμό είναι συχνότερη στις ηλικίες 30-50 ετών, ειδικά στα άτομα που αθλούνται περιστασιακά. Περισσότερο συχνά εντοπίζεται στο μέσο του τένοντα, 2-6 εκατοστά από την πτέρνα, που είναι και το σημείο με την φτωχότερη αιμάτωση (55-65% των περιπτώσεων) και λιγότερο συχνά στο κάτω άκρο του τένοντα στο σημείο που συνδέεται με την πτέρνα (20-25% των περιπτώσεων).

Διάφορες παθήσεις όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, τα διάφορα ρευματολογικά νοσήματα, οι παθήσεις του θυρεοειδούς, η ουρική αρθρίτιδα και η νεφρική ανεπάρκεια αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης τενοντοπάθειας του αχίλλειου. Η έντονη και απότομη άθληση χωρίς κατάλληλο ζέσταμα με ασκήσεις διάστασης, η άθληση σε ακατάλληλες ανώμαλες επιφάνειες, η υπερβολική διάρκεια και ένταση της άσκησης και τα ακατάλληλα παπούτσια αυξάνουν επίσης τον κίνδυνο. Πολύ συχνή αιτία τενοντοπάθειας και τενοντίτιδας του αχίλλειου είναι επίσης η βάδιση και το τρέξιμο με τους μυ της γαστροκνημίας σε σύσπαση όπως κατά το μπαλέτο. Στο γυναικείο πληθυσμό η τενοντοπάθεια του αχίλλειου τένοντα είναι πολύ συχνότερη στις κυρίες που φορούν ψηλά τακούνια πάνω από 5 εκατοστά και βαδίζουν μεγάλες αποστάσεις. Οι εναλλαγές του μήκους των μυών της γάμπας και της τάσης που αναπτύσσεται στον τένοντα κατά την βάδιση αυξάνουν επίσης τον κίνδυνο εμφάνισης τενοντοπάθειας όπως πχ στις γυναίκες που βαδίζουν σε ψηλοτάκουνα παπούτσια στο χώρο εργασίας τους και περπατούν ή τρέχουν με αθλητικά παπούτσια περιστασιακά π χ το σαββατοκύριακο. Φάρμακα όπως τα στεροειδή και τα αντιβιοτικά κινολόνες (σιπροφλοξασίνη, λεβοφλοξασίνη κτλ) μπορούν επίσης να προκαλέσουν φαρμακευτική τενοντοπάθεια και ρήξη του αχίλλειου τένοντα.
Αν και η φαρμακευτική τενοντοπάθεια είναι σπάνια, οι ασθενείς θα πρέπει να είναι ενήμεροι για την πιθανή αυτή ανεπιθύμητη ενέργεια όταν λαμβάνουν τα φάρμακα αυτά και να επικοινωνούν άμεσα με τον γιατρό τους όταν εμφανίζεται πόνος και/ή μειωμένη λειτουργικότητα του τένοντα.

Συμπτώματα

Η τενοντοπάθεια του αχίλλειου εκδηλώνεται με πόνο, δυσκολία στην κίνηση και απώλεια δύναμης του τένοντα τα οποία είναι εντονότερα κατά το τρέξιμο, τα άλματα και όταν σηκώνουμε το πόδι μας από το έδαφος για να κάνουμε το επόμενο βήμα.

Μπορεί επίσης να υπάρχει ευαισθησία, ερυθρότητα, θερμότητα και οίδημα στην περιοχή που είναι ενδεικτικά φλεγμονής.

Κάποιοι ασθενείς περιγράφουν επίσης κριγμό κατά την κίνηση του ποδιού. Ο πόνος και η δυσκολία στην κίνηση μπορεί να εμφανίζονται ακατάστατα όχι μόνο κατά την άσκηση αλλά και κατά την ανάπαυση τις νυχτερινές ώρες ή κατά το ξύπνημα το πρωί. Σε κάποιες περιπτώσεις η τενοντοπάθεια του αχίλλειου τένοντα μπορεί να έχει πολύ ήπια συμπτώματα όπως μόνο αίσθημα τάσης στον τένοντα. Ο τένοντας μπορεί να είναι διογκωμένος ή να ψηλαφώνται οζίδια μέσα σε αυτόν . Τα άτομα που πάσχουν από τενοντοπάθεια του αχίλλειου στο ένα πόδι έχουν πιθανότητα έως και 40% να εμφανίσουν τενοντοπάθεια και στο άλλο πόδι μέσα σε 8 έτη.

Διάγνωση

Η διάγνωση της τενοντοπάθειας του αχίλλειου τένοντα γίνεται με βάση το ιστορικό και την κλινική εξέταση από τον ειδικό ορθοπεδικό. Με βάση τα κλινικά ευρήματα ο ειδικός είναι σε θέση να καθορίσει επίσης την χρονιότητα και την βαρύτητα της κατάστασης όπως και να διαγνώσει την μερική ή πλήρη ρήξη του τένοντα. Το υπερηχογράφημα και η μαγνητική τομογραφία του τένοντα αποκαλύπτουν τις παθολογικές αλλοιώσεις και την εντόπιση της περιοχής εκφύλισης του τένοντα.

Θεραπεία

Η τενοντίτιδα και τενοντοπάθεια του αχίλλειου τένοντα θα πρέπει να αναγνωρίζονται και να θεραπεύονται έγκαιρα γιατί η θεραπεία είναι πολύ περισσότερο αποτελεσματική στα αρχικά στάδια ενώ υπάρχει και ο κίνδυνος ρήξης του τένοντα.

Η θεραπεία είναι αρχικά συντηρητική και περιλαμβάνει φυσιοθεραπεία με ασκήσεις διάτασης, νάρθηκες ακινητοποίησης που εφαρμόζονται τις νυχτερινές ώρες, ψυχρά επιθέματα και ορθωτικά υποπτέρνια (πάτους). Η εφαρμογή κρουστικών υπερήχων είναι επίσης αποτελεσματική και θεωρείται ότι διεγείρει την επούλωση του τένοντα. Στόχος όλων των συντηρητικών θεραπειών είναι η επούλωση των βλαβών του τένοντα. Η χειρουργική θεραπεία εφαρμόζεται στις περιπτώσεις που δεν παρουσιάζουν βελτίωση με την συντηρητική αγωγή κα θα πρέπει πάντα να αποφασίζεται με μεγάλη προσοχή και λεπτομερή εξέταση και αξιολόγηση του κάθε ασθενούς.

Η πρόληψη αποτελεί σήμερα την αποτελεσματικότερη παρέμβαση για την τενοντοπάθεια του αχίλλειου με την χρήση των κατάλληλων υποδημάτων και την κατάλληλη σε διάρκεια και ένταση άσκηση ειδικά σε άτομα που αθλούνται περιστασιακά. Ειδικότερα σε άτομα μέσης ηλικίας άτομα που αθλούνται περιστασιακά η τακτική άσκηση βελτιώνει σημαντικά την ελαστικότητα και την αντοχή των ινών του τένοντα όπως και η κατάλληλη προθέρμανση πριν την άσκηση.

Η ρήξη του τένοντα είναι συχνότερη σε άτομα ηλικίας 30-50 ετών που αθλούνται περιστασιακά και σε επαγγελματίες αθλητές. Η επαναλαμβανόμενη καταπόνηση του τένοντα και η ανάπτυξη τενοντοπάθειας αυξάνει τον κίνδυνο μερικής ή πλήρους ρήξης του τένοντα συνήθως στα 2-6 εκατοστά από την περιοχή που αυτός συνδέεται με την πτέρνα (περιοχή με την φτωχότερη αιμάτωση). Η ρήξη εκδηλώνεται με έντονο πόνο και οίδημα στην περιοχή του τένοντα ενώ το άτομο δεν μπορεί να σταθεί στα δάκτυλα των ποδιών του και να βαδίσει κανονικά.

Η θεραπεία της ρήξης του αχίλλειου τένοντα είναι χειρουργική.

Ιωάννης Κ. Τριανταφυλλόπουλος, MD, MSci, PhD, FEBOT

Επικ. Καθηγητής Ορθοπαιδικής, Εργαστήριο Έρευνας Παθήσεων Μυοσκελετικού Συστήματος

Ιατρική Σχολή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Τηλ. 210 6124007 Email sportdoc@otenet.gr
www.sportsorthopaedics.gr